2 de xan. de 2012

CAMBADOS NO RECORDO: SEÑORES DA CASA DE BAZÁN DE CAMBADOS

Pazo de Bazán (Cambados)
Hoxe querevos ensinar un artigo de José Caamaño Bournacell, que foi o cronista oficial da vila de Cambados,  datado aproximadamente en 1953 e que fala do Pazo de Bazán, o cal foi derruido para construir o actual Parador, o artigo e longo pero instructivo para coñecer a familia que viviu nese Pazo. É curioso pero o remate do artigo di: "Ignoramos o destino final deste vetusto pazo cambadés; pero sexa cal for eu atreveríame a propoñer que a institución que alí se instale se denomine "Izquierdo e Bazán", como póstuma e perenne homenaxe dun pobo agradecido ao seu caratitativa e última posuidora e ao apelido que durante séculos a ilustrou",
pois non se cumpriu o desexo do que foi cronista oficial de Cambados, xa que o edificio, e non digo eu que estea mal o nome agora denominase "Parador Nacional do Albariño", aqui vos deixo a historia viva de Cambados, o segundo asrtigo de "Cambados no recordo":

SEÑORES DA CASA DE BAZÁN DE CAMBADOS

Entre os papeis e documentos , relativos á familia Bazán que constan no noso arquivo particular, un hoxe polo demais interesante,  e o testamento do Licenciado D. Pedro Bazán de Torres, outorgado o día 6 de abril de 1676 a favor do seu irmán D. Benito, naquel momento cura párroco de San Estaban de Tremoedo en virtude de poder concedido por aquel o 12 de Decembro de 1677, dia no que faleceu.

D. Pedro Bazán de Torres era o primogenito do  matrimonio con moito linaxe formado polo Doutor en Dereito, Corrixidor e Auditor Xeral da Guerra D. Juan de Bazán e Torres e Dª Catalina de Torres Saco Bázán e Somoza, filla de Ministro Titular da Santa Inquisición, nos primeiros anos do século XVI, D. Clemente de Torres Monterroso e Briones e D. ª Francisca González Saavedra, enterrados todos tres na capela do Rosario de Santa Mariña Dozo desta vila de Cambados.
D. Pedro, que novo aínda, obtivese o curato de Santa Mariña Dozo, ao mesmo tempo que exercía aquí , do mesmo xeito que o seu irmán D. Benito, a súa profesión de avogado, na que alcanzou éxitos soados, foi o sostén dos seus outros seis irmáns, estipulando despois os esponsales de Dª Juana con D. Juan Mariño de Lobera, da casa de Pedreira en Sisán e de Dª Isabel, con D. Diego Vázquez de Camba; dotando á súa irmá Antonia, para satisfacer os seus desexos vocacionais no convento de Santa Clara de Pontevedra; facilitando os medios para doctorarse os seus irmáns D. Benito e D. Mauro, axudando na súa enfermidade a Dª Francisca, morta no seu doncellez e concertando o matrimonio da súa irmá natural Dª Maria con D. Blas Mosquera, da feligresía de San Maria de Paradela.
O caudal e facenda que , como maiorazgo, herdara dos seus pais e avós foron notablemente aumentados por D. Pedro que, por iso, ao tempo de morrer funda á súa vez vínculo e maiorazgo duns e outros, chamando en primeira sucesión ao seu segundo irmán D. Mauro, naquel momento Corrixidor de Monforte e Alcalde Maior dos Estados de Lemos. 
A lectura deste curioso testamento nos retrotrae á Galicia costumista do século XVI e evócanos os primeiros personaxes das casas de Torres e Bazán que ficaron na nosa hidalga vila.
O Magnifico Señor D. Rodrigo de Torres e Mariño Fernández, fillo da nobre e encopetada dama Dª Mencía Fernández de Aguiar, dono dos solares e cotos de Torres e Cores, Vigo, Andrés, Tremoedo e outros, declarando filldalgo notorio na lista e padrón do ano 1536, en Vilanova de Arousa, a súa vila natal, foi avó da posuidora de moito linaxe  señora Maria Pérez de Torres, dona do palacio de Pedra Longa que, sen deixar de mirar como seus os antiquísimos solares, cotos e presentacións dos seus antepasados, fixa a súa residencia en Cambados, onde espera impaciente cos seus fillos o retorno do seu ben amado esposo D. Pedro Juan de Bazán e Heredia naquel momento Tenente de Maestre de Campo Xeral dos Estados de Milán polo excelso señor D. Felipe II.
D. Pedro Juan de Bazán e Heredia, descendente da nobilísima Casa de Bazán dos doce de ricos homes do Reino de Navarra, instituidas por Garcia Ramirez no século XII ,  fora veciño de Vilanova de Arousa onde aparece empadroado como fillodalgo no ano, 1588, e en donde veu a contraer matrimonio ca xa nomeada Dª Maria Pérez de Torres, para en data non determinada, trasladar a súa residencia a Cambados, posiblemente preto da Modia antes de que D. Pedro construíse , no solar que antes era da Casa Reitoral , o Pazo da Calzada ou , casa alta coa súa torre miradoiro moi espazosa, a expresada casa con capela, oratorio, dous patios, galerías e plazuelas, con diferentes salas e salóns longos, tal como descríbenos un documento da época.
Dª Maria faleceu en Cambados e enterrouse en capela do Rosario da igrexa de Santa Mariña, gravada a súa laxa con aquel escudo que ostentaba tres torres, outras tantas flores de lis, unhas ondas e unhas canas ,así reza un documento, , iguais estas armas ás que se representaban nos escudos da primitiva capela da Concepción de Vilanova, e da capela maior de San Miguel de de Deiro.
Morto sen sucesión o primoxénito D. Alonso Juan de Bazán e Torres, Maestre de Campo Xeral, como o seu pai, pasaron os vínculos e maiorazgos ao segundo xénito o Doutor D. Juan de Bazán e Torres , nacido tamén en Vilanova, Auditor Xeral de Guerra, Avogado famosísimo en Pontevedra, onde extinguiu a súa vida o 25 de decembro de 1645 merecendo a alta honra de ser enterrado na capela maior da igrexa Santa Maria a Grande.
Como xa queda indicado, este D. Juan de Bazán e Torres, casara con Dona Catalina de Torres, a súa débeda, en quen houbo ao Licenciado e Cura párroco de Cambados e Santo Tome do Mar, D. Pedro Bazán de Torres, ademais dos xa tamén nomeados.
Ao falecer D. Pedro , o día 12 de decembro de 1677, e excluír, no seu testamento, da sucesión e vínculo aos sacerdotes e relixiosos, sendo o seu segundo irmán D. Benito, Cura Abade de Tremoedo, para o vínculo e maiorazgo ao seu outro irmán D. Mauro, naquel momento Corrixidor de Monforte e Alcalde Maior dos Estados de Lemos como xa vai referido.
D. Mauro de Bazán e Torres uniu a súa sorte en matrimonio cunha das damas da mais rancia nobreza galega: Dª Catalina Manuel Abralde de Feijoo Sotomaior e Caamaño, filla de D. Juan Abraldes Feijoo e de Dona Catalina de Mendoza Sotomaior e Caamaño descendente en liña directa, do Comendador da Orde do Cristo, en Portugal D. Martin de Abraldes que se enterrou no patio de Porta Santa da Catedral compostelá, e irmá ela de Dona Jacinta de Mendoza do Vilar casada con Benito Abraldes e Fajardo, natural de Fefiñans e con vínculos de sangue á casa de D. Fernando de Valladares 2º Vizconde de Fefiñans.
Extinguidos os días de D. Mauro en 1699, sendo aínda novo, sendo os seus únicos fillos. Benito José e D. Pedro de Bazán Abraldes e Mendoza de Vilar e de pasar logo á Casa de Pompeán, herdou o primeiro os vínculos e maiorazgos referidos, agrandados coas notables melloras feitas estas á conta dos á súa vez herdado dos seus pais na casa e xurisdicción de Guimeráns e da súa tía Dona Jacinta e do seu irmán D. Francisco Rexedor de Ourense; entre cuxos bens e melloras han de Mencionarse a Casa Reitoral da Modia, as rendas e facenda da Casa de Lamela, a Granxa do Sol, en Paradela , o padroado de Juan Ares Borrallo e a edificación de San Emeterio no Convento da Cerca, de Santiago. 
Seguiu D. Benito José a carreira de armas , e nela debeu de distinguirse notablemente, por canto chegou pronto a ostentar as insignias de Maestre de Campo, que uniu aos seus títulos de Cabo, Caudillo, Capitán primitivo e Gobernador das antigas milicias de Cambados, Rexedor Decano, Alcalde Maior e Xustiza ordinaria desta vila e estados, ademais dos padroados de Santa Eulalia de Vigo, San Lázaro de András, San Miguel de Deiro e San Esteban de Tremoedo, a máis diso os seus dereitos sobre o solar e torre de Cores, en San Miguel e torres de e pazo de Bazán e Mendoza.

D. Benito José de Bazán Abraldes e Mendoza matrimoniou con Dª.Angela Antonia Ojea Rojas e Sandoval, filla dos condes de Torre Penela e nela tivo catro fillas: Luisa Bernarda, Maria Jacoba Tomasa,Josefa Antonia e Angela Rosa, nacidas en Cambados por esta orde dende 1720 a 1723, e un fillo D. Pedro Juan, que vió así mesmo a luz nesta vila no ano 1736, e cuxo nacemento había de ser causa de futuras disensións famliares.

Non se distinguia D. Benito José precisamente polo seu afecto á casa paterna e se pola súa prodigalidade permitindo que aquela se fose esborrallando paulatinamente. En decembro de 1743 cásase a súa filla Maria Jacoba Tomasa con D. Francisco Calderón e Andrade, Conde de San Juan, o cal, por pasar grandes tempadas en Cambados, inicia a reparación da casa ou, segundo algunhas testemuñas que depuxeron no preito, que despois  se ventilou na Real Audiencia da Coruña, "a reedificou. Máis ao falecer dous anos mais tarde D. Benito José e poñerse á fronte da súa casa e estados d. Pedro Juan, reclaman os condes de San Juan contra os dereitos deste, entre eles a casa e granxa de Cambados, a torre e soar de Cores, certos lugares de Tremoedo, etc, etc., decatándonos por este curioso preito de como D. Benito José vendera non só unha importante viña e terreo en lugar do Brexo e a Granxa das Boladas "que levan uns fulanos Cancelas" se que procedese á enexanación de cousas de ouro e prata; que deixase a Granxa de Cambados "desperfectada e inservible"; que sostivo un custoso preito en András; que "é común aos naturais do país os paretados lances que tivo, como foron a pesquiza do lobo juarda do no patio do Convento da devandita vila de Cambados, para cuxo lance fixo vir un piquete de soldados... " e da demencia da súa nai D ª Catalina Manuela Abraldes, recluída longo tempo neste histórico pazo...

O conde de San Juan non puido ver finalizado o preito que con tanto empeño presentara, por falecer antes da súa substanciación. Proseguíndoo a súa esposa Dona Maria Jacoba Tomasa e con ela dende 1775, o seu novo esposo, que non puido facer outra casa que darse por decatado pois o preito se tramitara a favor do seu cuñado.


Queda polo tanto en definitiva e legalmente d. Pedro Juan na casa dos seus pais, segundo nos informa unha testemuña que depuxo en sede xudicial dicindo que cambiara a súa antiga estrutura ata a deixar na forma actual, non era como a casa primitiva, ao desaparecer solainas, claustros ademais de dalos dous altos que era como unha maginfica atalaia fronte ao mar.

D. Pedro Juan de Bazán Abraldes Ojea Rojas e Saldoval, Alcalde Maior, Comandante e Xefe da Xente de Armas e Xustiza ordinaria da vila de Cambados, Alcaide e Castelán do castelo e Caixa forte de Rianxo, matrimoniara doas voces: a primeira con Dª. Maria Ignacia Rubio e Calo, en quen houbera a D. Benito Bazán de Mendoza e Calo, nacido nesta casa de Cambados no ano 1747, e a segunda con Dª. Maria Ignacia de Castro e Leyra, nai de Maria Gaspara, Dª. Angela Antonia, Dª. Maria Benita Manuela, D. Pedro Pablo, D. Mairo, Dª. Maria Luisa e Dª. Josefa Bazán de Mendoza, que viron, así mesmo a luz primeira á sombra deste vetusto pazo cambadés.

O día 4 de Novembro de 1788, é dicir aos 62 anos de idade, encontrándose  en Madrid transeúnte, na rúa das Hortas número 15, en compañía do seu fillo D. Benito, "achándose con varios accidentes habituais", pero no seu san cabal xuízo memoria e entendemento natural... " despois de facer unha acendida profesión de fe "temeroso da morte, que é natural e precisa a toda criatura vivente, e dubidosa da súa hora," para estar prevido con disposición testamentaria cando chegue... ", outorga D. Pedro Juan o seu curioso testamento, no que nomea por único testamentario ao seu citado fillo D. Benito, e...morre de accidente un mes despois, o 6 de decembro do mesmo ano 1788, enterrándoselle de segredo, con licenza do Sr. Vicario, na igrexa parroquial de San Martin de Madrid aos seus desexos...

Deste testamento parecen desprenderse certas desavinzas coa súa segunda muller, a cuxo favor "estando na menor idade, sen concorrencia nin licenza do meu curador nin ter eu as luces e experiencias competentes e se levado dunha paixón desordenada", outorgase certa escritura, que agora, pide téñase por nula e, chegado o caso, que os seus herdeiros soliciten xudicialmente tal nulidade.

Igualmente manifesta que, ao tempo de casarse as súas fillas, se excedeu en ofrecerlles dote, "cuxas ofertas, como feitas en máis sumas do que permitían as miñas facultades, se deben considerar inoficiosas e de ningún valor nin efecto e polo mesmo quero que as accións que teño propostas, por este motivo, con elas se sigan ata a súa final determinación"...Y isto ao de ter confirmado, agravado eejecutoriado" os Ministros do Real Consello -19/IX/1877- en Realauto da Audiencia de Galicia do 28 de setembro de 1875 polo que se daba por "nulo e atentado todo o obrado a pedimento de d. Pedro Pardo Montejano, e por irracional o disenso desta para casarse o seu fillo D. Juan con Dª. Luisa Bazán", cuxo enlace, en efecto, se levara a cabo en Cambados uns meses antes de que D. Pedro Juan outorgase o seu testamento: o 11 de xaneiro do mesmo ano 1788, do mesmo xeito que oito anos antes concretamente en 1870, se efectuaram no Pazo de Santo Tome do Mar polo Sr. De Lama Patiño e Monejano, primoxénito de D. Pedro Pardo Montejano e de Maria Benita Bazán de Mendoza filla do noso D. Pedro pecháronse as claúsulas deste comentado testamento a clave de todo iso e aínda daquela morte accidentada. Quedese así esta incidente desta xa longa estampa cambadesa.
A ringlera de fillos que mundo deron os facundos esposos do Sr. De Bazán e Dª. Maria Ignacia de Castro e Leyra conviñeron herdados en orde invesro ás súas idades.

Dª. Maria Josefa de Mendoza, casouse co Sr. Uberto dá Hermida, Cabaleiro Mestrante de Granada.
Os ascendentes de Emilia Pardo Bazán eran de
Cambados.
Do matrimonio de Dª. Luisa Bazán de Mendoza con D. Juan Pardo, había de nacer, para gloria das letras españolas e do noso pobo D.Miguel Pardo Bazán, Colexial de Fonseca de Santiago, avó da insigne escritora Dª. Emilia Pardo Bazán.
D. Mauro Bazán de Mendoza que"en os ruidosos preitos seguidos ante o Provisorato da cidade e Arcebispado de Santiago, e nos Tribunais da Nunciatura e Derrota", gastase máis de trinta mil reais, había de contentarse logo co beneficio simple de Piñeiro.
O famoso e discutido D. Pedro Bazán de Mendoza, avantaxado alumno en San Juan de Poio, estudante distinguido na Universidade de Santiago, Cetedrático despois nesta, Academico de la Real de Derecho Público de Madrid, asesor do Consello Real, Doutor de Xusrisprudencia, etc, etc, nacido en Cambados o día 22 de xaneiro de 1758 -localidade e data que nós fomos os primeiros en dar a coñecer- que por cuestións persoais co mozo Rector D. Andrés Acuña e Malvar, caeu no extravío de engrosar as filas dos inimigos da Patria, e que despois de atraer sobre se todas as honras posibles durante a francesada, rematou os seus días no exilio, dulficicando as súas amargas penas a palicación ao ensaio poetico da Henriada"nas apracibles aínda que estrañas ribeiras do Garona, que, como a Ovidio no Ponto, lle distraeu "de mil profundas e tristes meditacións sobre a dura sorte do meu violento desterro".

Dona Maria Benita Manuela Bazán de Mendoza, matromoniou, como xa dito queda, con D. Antonio Pardo de Lama, Sr. Do Couto e xurisdición de Giobre e de San Pedro de Nós e Rexedor perpetuo da cidade de Betanzos.

Dª. Angela Antonia Bazán de Mendoza foi esposa de D. Joaquin Medrano, Conde de Torrubia, e enterrouse -6/8/1776- na igrexa do Hospital, ao igual que a súa nai D. Maria Ignacia de Castro e Leyra.
Por último, a lonxeva Dª. Maria Gaspara Bazán de Mendoza-1751/1835-, en quen foron a recaer os principais vínculos e morgados, tivo numerosa descendencia, desaparecida non obstante moi pronto do escenario da vida. O 29 de novembro de 1774, contrae primeiras nupcias co cuarto Marqués de Montesacro D.Antonio Julián de Zárate e Murga. daquela viúvo de Dª. Manuela Sebastiana Munarriz e Veiga-, de quen houbo a D. Vicente Maria, Dº Maria de la Valbanera, D. Pedro Diego e D. José de Zárate Bazán eMurga.

D. Antonio Julián de Zarate e Murga, marqués de Montesacro e Vizconde de Vite, señor das vilas e xurisdicións de Santo Tome do Mar, Portonovo e Couto natural de Madrid, morre no seu pazo de Santo tome 6 de marzo de 1796. Sobrevívelle a súa esposa, que o día 7 de outubro, contrai matromonio co Tenente Coronel Capitán do Rexemento Provincial e señor de Corbillón, D. Melchor Paz Vidal eValladares, casa esta moi nova, foi nai de D. Manuel morto nas rúas de Tui.

D. Vicente Maria de Zarate Bazán Y Murga, 5º Marqués de Montesacro, Maestrante de Granada, Tenente Coronel de Provinciales e de Infanteria, cásase con Dª. Maria del Socorro Piñeiro e Azouridas -enterrados ambos os dous en Cambados. E son pais de D. Javier, asasinado na vella alameda de Santo Tome do Mar o día 10 de Decembro de 1844 e de Dª. Maria Valbanera Zárate Piñeiro e Murga -casa co Oidor de la Real Audiencia de Galicia D.José Lorenzo Izquierdo Anaya, do Consello de S.M.-, a cal, ao falecer o seu pai en 1847 herda o Marquesado, do que saca Despacho en 1851, non sen a oposición de D. José de Luyando e Hormaechea, que reclama legalmente o titulo como descendente directo de varón en varón e cuarto neto de D. Diego de Zarate eMurga, primeiro na título. A Sentenza do Tribunal Supremo do 26 de maio de 1856 resolve o preito a favor do de Luyando, que, por iso, é o 7º Marqués de Montesacro, seguindo en D. Lorenzo Izquierdo eZárate, fillo da anterior Marquesa D ª Maria de la Valbanera, os víunculos da Casa de Bazán e agregados, ademais de certos dereitos sobre a capela da Valbanera do pazo de Santo Tome, restaurada en 1894 por Dª. Maria esquerdo e Zárate, irmá de D.Lorenzo e esposa de Miguel Melgar.

D. Lorenzo Izquierdo e Zárate, nacido en Cambados o 31 de xaneiro de 1837, contrai matrimonio coa súa prima carnal D º Maria Jacoba de Zárate Sangro e Murga. filla de D. Javier de Zárate e de Dª.Manuel Sangro e Páramo- en quen houbo á ilustre dama Dª. Maria de la Valbanera Salome Izquierdo e Zárate, a cal, ao falecer o seu proxenitor o 19 de setembro de 1870, herda os dereitos, vínculos e accións da Casa de Bazán.

A derradeira
mopradora do Pazo
Maria Valbanera
Izquierdo Zárate.

Dª. Maria da Valbanera Izquierdo e Zárate, Marquesa consorte de Figueroa polo seu matrimonio con D. Juan Armada Losada, de tan grata recordación en Cambados, morre nesta a súa casa na madrugada do 23 de Agosto de 1952 aos poucos anos do óbito do seu esposo, acontecido nas súas Torres de Figueroa o día 21 de novembro de 1932. Coa morte de Maria Izquierdo, como cariñosamente se lle chamaba na localidade, desapareceu a última señora e titular daquel vínculo maiorazgo, que, nun día xa moi afastado do século XVII, fundara D. Pedro Bazán de Torres, para perpetuar a través dos tempos e das xeracións que se habían de suceder o ilustre apelido desta Casa que, inmediata á viaxa e familiar "Calzada" fronte ao mar de Arousa que, no seu continuo devir lle rende diariamente o homena do seu vallasaje, representa fielmente a caducidade das obras e ilusións mundanas e nos indica o camiño final da gloria dos homes.
.

O testamento que, en plena xuventude, outorgará a extinta Marquesa, en 12 de xullo de 1890, formula o problema do futuro destino déaste xa histórico "pazo" cambadés. O Padroado constituído para o efecto estuda con cariño e entusiasmos plausibles a forma de harmonizar aquel cos intereses da vila e dos seus pobres. Ignoramos o destino final deste vetusto pazo cambadés; pero sexa cal for eu atreveríame a propoñer que a institución que alí se instale se denomine "Izquierdo e Bazán", como póstuma e perenne homenaxe dun pobo agradecido ao seu caratitativa e última posuidora e ao apelido que durante séculos a ilustrou.

JOSÉ CAAMAÑO BOURNACEL probablemente escrito como mínimo despois de 1953.


As fotos foron recollidas de http://fotosantigascambados.blogspot.com e do libro
"A Juventud de Cambados" do que hoxe é cronista oficial da vila de Cambados Jacobo Dominguez Pedreira.

          

Para unha mellor navegación por este blog  usa o navegador GOOGLE CHROME. Descarga GOOGLE CHROME premendo AQUÍ.

Ningún comentario: